Чаплін. Лоеўскі раён. Вандроўка восемдзесят трэцяя

Па пісьмовых крыніцах яна вядома з XVIII стагоддзя, была ў Рэчыцкім павеце Мінскага ваяводства ВКЛ. У 1793 годзе – у Расійскай імперыі. Вадзяны млын быў у Чапліне ў 1850 годзе, у гэты час вёс­кай валодаў граф Ракіцкі. У Холмецкім царкоўным прыходзе вёска ў 1879 годзе. Хлебазапасны магазін, карчма, школа, капліца існавалі ў 1897-м. Цэглавы завод працаваў у Чапліне ў 1908 годзе, вёска была ў складзе Холмецкай воласці Рэчыцкага павета Мінскай губерніі. Тут жылі 1040 чалавек.

Была яна і цэнтрам Чап­лінскага Савета Холмецкага (з 8 снежня 1926 года па 4 жніўня 1927-га), пазней уваходзіла ў Лоеўскі, Рэчыцкі раёны Гомельскай акругі. У 1929 годзе тут працавалі ўжо два цэглавыя заводы, майстэрня, ветраны і два нафтавыя млыны, дзве кузні. У гэты ж год арганізавалі калгас «Чырвоны будаўнік».

У кастрычніку – лістападзе 1943-га 428 воінаў 65-й арміі загінулі ў баях за гэтую зямлю. Траім рускім хлопцам па­смяротна прысвоена высокае званне Героя Савецкага Саюза. Памятайце іх імёны. Сцяпан Костычаў, камандзір роты мота­стралковага батальёна, ураджэнец вёскі Бяссонаўка Пензенскага раёна, уласным прыкладам натхніў байцоў авалодаць пераправай і загінуў у баі. Пахаваны ў Чапліне. Іван Махота, ураджэнец сяла Папаснае тагачаснага Днепрапятроўскага раёна Украіны, камандзір танкавай роты, старшы лейтэнант, накіраваў сваю ахопленую полымем машыну на варожую батарэю, знішчыў яе гарматы, паскорыў наступленне нашых войскаў. Пахаваны ў Страдубцы. 25-гадовы Уладзімір Чаркасаў з Рыбінска Яраслаўскай вобласці адным з першых фарсіраваў Дняпро, адбіў тры кантратакі праціўніка, а ў баі за райцэнтр замяніў параненага камандзіра. Загінуў каля вёскі Ніва. Пахаваны ў Чапліне.

У гэтую вёску з дзівоснай назвай я рушыла прама з павароткі на шашы, праз поле. За тры кіламетры шляху быў час адчуць сэрцам і падэшвамі ног, па якой гераічнай зямлі ступаю, якую і сёння гістарычную значнасць выпісвае ёй лёс: быць фарпостам Беларусі на мяжы з Украінай.

На сыходзе сакавіка, вядома ж, не магла абмінуць аграсядзібу на беразе Дняпра. Зараз гэта ўжо ўласнасць прыватніка, ураджэнца Гомеля, які жыве ў Мінску. Пакуль не сезон, адпачываючых яшчэ няма. Але не сумняваюся, што хутка яна бу­дзе напоўнена людскімі галасамі. Вартаўнік дазволіў прайсці па тэрыторыі і зафіксаваць гэты райскі куточак Чапліна.

На вуліцы Савецкай нельга было не спыніцца каля дома Тамары Глушак, дагледжанага з вялікай любоўю. Тамара Мінаўна вынесла свае вышыўкі, каб крыху праветрыць пасля зімы, і ў гэтым адчувалася яе жаданне яшчэ больш упрыгожыць дом.

Яе маленства супала с пасляваенным голадам: да трохгадовага ўзросту Тома не хадзіла. Не сакрэт, якое ж было тады харчаванне. Мінаўна са слязамі на вачах згадвае гнілікі 1947-га. Яе бацька, франтавік, камісаваны па стане здароўя, вярнуўся з вайны ў 1945-м, хутка памёр. Маці адна падымала трох дачок…

Дзесяцігоддзе дзяўчына працавала ў саўгасе на сеялцы, пазней будавала ў Холмечы кароўнікі. З мужам Аляксандрам сталі ўзводзіць хату, калі ішла ў дэкрэт: за тыя капейкі набылі цэмент. 26 гадоў Мінаўна адпрацавала тэхнічкай у Холмецкай школе, пяцігодку – у Чаплінскай. Яе ведаюць усе жыхары, шчыра вітаюцца з ветэранам працы.

16 гадоў як памёр муж, і Мінаўна, з уласцівым цярпеннем і працавітасцю, несла свой жыццёвы крыж. Ды, мо, Усявышні вырашыў кампенсаваць ёй за горыч пасляваеннага жыцця: паслаў новага гаспадара.

Аповед Тамары Глушак:

– Я вельмі ўдзячна лёсу, што на маім шляху сустрэўся гэты мужчына, Анатоль Хвост. Вельмі харошы чалавек, хаця і значна маладзейшы за мяне. Ён душэўны, працавіты, усё робіць па гаспадарцы, дапамагае мне. Ён і на сушцы зерня першыя месцы ў Холмечы займае! У нас усё е, дзякуючы яму: і трактарок, і касіл­ка, бензапіла, дрэлі. Плот паставіў, франтон дома зрабіў…

Не адразу я яго ўспрыняла, аднак паслухала параду адной жанчыны. Тая пабачыла ў свой час, як я дровы сама калю. Дзве машыны! Сказала яна: «табе ніхто не паможа, калі няма гаспадара. Прымай чалавека, нікога не слухай». І я так рада, штодзень сустракаю яго з працы. Ужо 16 гадоў жывем разам. Трымаем 30 курэй, парсюка. Вунь якая альтанка ў нас з’явілася прыгожая, Вялікдзень у ёй стрэнем!

17-гадовы стаж школьнай тэхнічкі і ў Клаўдзіі Грыцковай. Ураджэнка Церабееўкі Рэчыцкага раёна, дзіця вайны, ужо 35 гадоў жыве ў Чапліне. Па сведчанні жанчыны, яна 1937 года нараджэння, аднак па пашпарце маладзейшая на год. Самы страшны ваенны эпізод – страта маці восенню 1943-га.

Аповед Клаўдзіі Грыц­ковай:

– Мы былі перад вызваленнем у рэчыцкай вёсцы, дзе вялікі яр. Ужо нашы беглі салдацікі і скамандавалі, каб за імі кіравалі ў лес. А ў нас запрэжана карова, старэйшы брат, Іван, кіраваў ёю. І мы як рухнуліся! 17-гадовая Зіна, Вольга, ёй дзесяць, і я. Мама з паўтарагадовым Колем на руках ішла пешшу. Праз нейкі час яна крыкнула: «Зіна, глядзі дзевак, мяне раніла ў нагу!» Оля як тое пачула, круць, і ў бок мамы. А мы, астатнія, з Іванам у лес. Як кулі свішчуць, падаем на зямлю. Сцішэла на момант, імчым далей. Калі перастрэлка спынілася, мы кінуліся глядзець маму. Як Кольку параніла, яна, відаць, зняла чорную хустку і хацела яго перавязаць. Стала наўколенцы, а ёй куля ў голаў. І Вользе ў жывоцік трапілі. Кішачкі выплылі. Зіна з цёткай сабралі іх, перавязалі. Оля яшчэ жывая была, прасіла піць. Падаілі карову, далі ёй малака… Калі я пачула, што маму забілі, пачала так крычаць, падняла такі хай на ўвесь лес! Чырвонаармейцы кінулі мне бохан хлеба ў траншэю, каб я сціхла. А я той хлеб у бок, а сама працягваю крык! Чула, як адзін з салдат прамовіў: «Пэўна, прыйдзецца прыстрэліць…» А другі яму ў адказ: «Ты што, дурны? У яе ж маці забілі!»

Вось так пазней я трапіла жыць да сваёй цёці, мамінай сястры. Памятаецца, забіраць хацелі ў садок у Гомель, аднак цётка не аддала, галасіла: «а хто ж бульбу капаць будзе?» Пасля сёмага класа я ездзіла на заробкі ў калгас на Херсон­шчыне. 15 мяшкоў пшаніцы, мяшок цукру, мяшок семачак, ды і грошы яшчэ прывезла адтуль. Толькі ўявіць зараз, што ў такім узросце я ўжо ведала, дзе ў Кіеве перасадка з цеплахода, ды і перагрузіцца з такім скарбам было мне не праблемна, каб дабрацца на другім цеплаходзе ў Лоеў. Потым ужо на машыну, і ў Чаплін… І яшчэ ездзіла туды працаваць. Хлопец украінскі, Толя, закахаўся ў мяне. Бацька яго быў брыгадзірам, то ён мне працадні добра падпісваў… Аднак я тайна з’ехала: старшыня калгаса даў машыну, мы з дзяўчатамі пагрузіліся, і на прыстань.

Два пісьмы сюды Анатоль доб­рыя прыслаў, а трэцяе было вельмі гнеўнае…

У дзевятнаццаць выйшла я замуж за чаплінскага Валодзю. Рабіў ён у саўгасе. І я там пачынала, пазней кароў даіла. А пасля прыбірала ў школе. Інваліднасць у мяне, другая група. Вачыма і зараз ўсё б рабіла, а на самой справе не атрымліваецца.

У 50-гадовым узросце застаўшыся ўдавой, Клаўдзія Савельеўна атулена клопатам дзяцей і ўнукаў. А фота яе, ветэрана працы, я зрабіла з праўнукамі-гамяльчанамі. Рабяты прыехалі ў любімы Чаплін са сваёй матуляй, інжынерам-тэхнолагам машынабудавання Тамарай Главацкай і бабуляй, ветэранам «Беларусбанка» Святланай Загоскінай.

Вандруючы вуліцамі гэтай жывапіснай вёскі, шчыра радавалася, што тут шмат дыхтоўных цагляных хат. Каля многіх завіхаюцца дачнікі. На вуліцы Савецкай заспела двух братоў – Васіля і Валерыя Кабанчукоў. Бацькоўскую сядзібу яны гля­дзяць як след. Васіль тут ужо пяць гадоў гаспадарыць, а збудаваны ім склеп – сапраўдны ўзор дойлідства…

З ветэранам педагагічнай працы Тамарай Дзенісенка, у дзявоцтве Лагвінец, ураджэнкай вёскі Муціжар Калінкавіцкага раёна, якая 34 гады адпрацавала настаўніцай роднай мовы і літаратуры, мы гутарылі і пра паходжанне самой назвы Чаплін, і пра цікавых людзей вёскі. Мо, называецца так ад часткі слова вочап? Ну, вядома ж, не па прозвішчы славутага акцёра. У зборніку «Бэзавы рай, песенны край», які выдаваўся ў 2007 годзе вучонымі-філолагамі ГДУ імя Ф. Скарыны з падтрымкай Лоеўскага райвыканкама, мы засяродзілі ўвагу на Васілі Маджары, 1935 года нараджэння. Гэтага каларытнага чаплінца, інваліда па зроку, што складаў вершы і прыпеўкі на хаду, ужо няма. У свой час ён расказаў студэнтам, што ў Чапліне стараліся жаніцца і выходзіць замуж да Масленіцы. Хто не паспяваў – бервяно вязалі і прымушалі адкупляцца. Так што і смяяліся ў Чапліне па-народнаму шчыра.

Калі я паведаміла Тамары Міхайлаўне прозвішчы мужчын і жанчын, што сустрэла, вандруючы па вёсцы, яна зазначыла: «Ды то ж усё мае вучні! Рада, што ўжо ажывілі вёску». Цудоўнымі дзецьмі назвала яна і сваіх выпускнікоў Алега Анцімоніка, Аляксандра Зайцава, Кацярыну Саманчук, Вольгу Шкурко. І гэты пералік такі доўгі! Вось гэта працоўная заслуга – выхаваць годнымі людзьмі! Тамара Міхайлаўна падзялілася: з мужам, інвалідам па зроку Уладзімірам Мітрафанавічам, сёлета вельмі чакаюць у госці дачку з зяцем з расійскага Арэнбурга. А мне згадаліся свае колішнія радкі: «Нашай долі адгалоскі – змалку кінутыя вёскі, ажываюць зноў увесну жаўрукоў нябеснай песняй!»