Чэхi . Нараўлянскі раён

Чэшскія... удовы

Заходзім, вітаемся. Знаёмімся і з яе суседкай — Евай Козак. Прыйшла яна, каб адагрэць душу гаворкай. Два дні назад пахавала гаспадара Ева Аляксандраўна. Так што больш стала ў Чэхах удоў. У іх беларускай мове чуем характэрныя для чэшскай узлёты голасу. Цікавімся, ці мелі яны якое сваяцтва з чэхамі?

— А мой бацька чэх, то і я, значыць. Памятаю, расказваў, што колісь тут правіў справамі дабрэнны пан Горват. Як бы прывёз ён з Чэхіі сялян для працы на мясцовых урадлівых землях. У нас тут усё добра родзіць. Не толькі зерневыя, але і сады, багата іх было ў нашым кутку. Бачыце, і вяргіні мае добра шугаюць за вакном...

З дзяцінства памятаю панскія палацы, мо, бабуля з дзядулем вадзілі нас да іх. Там была і магіла панскай дачкі. Помнік на ёй быў ці то з выявай вужа, ці змяі. Як бы памерла дзяўчына ад укусу.

Усе мае родныя казалі, што надта добры быў пан. Ніхто з нашых чэшскіх жанчын тады не працаваў, займаліся дамашнімі справамі, гатавалі ежу сваім гаспадарам, прыбіраліся ў святочнае і прыносілі абед ім ці на палеткі, ці на будоўлю.

Неяк селянін украў панскае сена, бо не было яму чым каня карміць. Пан загадаў, каб прывёз назад і аддаў. Бедалага накіраваўся ў зваротны шлях. Ды не пашанцавала яму — конь здох па дарозе. То пан распарадзіўся, каб таму чалавеку і каня далі новага, і сена для жывёліны.

— Я нарадзілася ў суседняй Грушаўцы. Калі немцы палілі вёску, то нас у мамы было яшчэ чацвёра (потым яна яшчэ траіх нара дзіла).

Сястрычка маленечкая ў люльцы, паўгодзіка ёй толькі. Мама нам сказала: “Ідзіце за жыта, у канаўку. Я спяку хлеба і прыйду за вамі”. Ды не паспела той хлеб выпекчы, мадзьяры ў вёску прыбылі, скамандавалі ёй са дзіцца ў машыну. Маўляў, будуць помсціць за бацьку ёйнага, які ў партызанах... Мы тады ад суседкі даведаліся, што матулю павезлі ў бок Вербавічаў. Старэйшы брат узяў малую, і пайшлі ўтраіх на вербавіцкую дарогу. Стаялі і плакалі. Праз некаторы час пабачылі ўдалечыні жанчыну, якая ішла і падала на калені, ізноў уставала і ішла. “Мама!” — закрычаў брат. Матуля расказвала, што ўсю дарогу прасіла Бога ўратаваць яе дзеля дзяцей. І яе слёзы ўсё ж неяк паўплывалі на жорсткіх ма дзьяраў. Адпусцілі...

Чэхі для мяне другая радзіма. Муж мой, царства нябеснае, чэшскія карані меў. Тут выраслі нашыя дзеці. Тут я 20 гадоў адпрацавала ў калгасе. Была загадчыцай фермы буйной рагатай жывёлы.

У пісьмовых крыніцах Чэхі ўпершыню згадваюцца ў XVIII стагоддзі. У 1811 годзе яны былі ўладаннем Ракіцкага ў Рэчыцкім павеце Мінскай губерніі. А ўжо ў 1879 годзе гэтае селішча ўпамінаецца ў складзе Бабчынскага царкоўнага прыхода. На хутары Чэхі (з прыстаўкай Галоўчыцкія) па звестках перапісу ў 1897 годзе было ўсяго 6 двароў, пражывалі 74 чалавекі.

— Ды здымак хочам ваш змясціць на старонках газетных. Вось купіце ў паштальёна сябе саму! — патлумачылі мы. Гэта ідэя спадабалася Ліжбеце Карлаўне.

— Бацькі маіх бацькоў былі чэхамі. Паншчына ў іх была вельмі цяжкая, сільна той пан здзекваўся: жанчыны мусілі браць на плечы дзяцей і ісці капаць агароды. А як ужо нашых бацькоў сюды завербавалі і яны пабачылі, якая абстаноўка, многае змянілася. Другі пан быў чалавекам добрым. Жанок перасталі дапускаць да работы, працавалі дома...

Я ў калгасе рабіла, у паляводстве. Дзяцей у мяне не было, Езус не даў, як ні прасіла. Аказалася, гаспадар мой ад арміі быў няважны па здароўі. Мне ж нічога не казаў, утойваў, рваў дакументы. Кум адкрыў гэту тайну.

Шэсць гадоў, як памёр мой стары, цяпер жыву саменькая. Цяжко адной.