Вядуць іх лёсаў пуцявіны: аб людзях, якія насуперак абставінам заставаліся Героямі
29.08.2020
Жыццё чалавечае… Былінка-хлабысцінка на скразняку часу. Падуе моцны жорсткі вецер – зламаецца былінка-лёс. Хочацца згадаць тых людзей, якія насуперак абставінам заставаліся Героямі.
Раненне мірнага часу
Дзмітрый Зюзькоў
Патэлефанавала Дзмітрыю Міхайлавічу Зюзькову, каб прынесці яму ў падарунак кнігу з нарысам пра яго. Ветэран жыў паблізу рэдакцыі, на вуліцы Кірава.
...У 1943-м добрушскі юнак уліўся ў рады Чырвонай арміі каля вёскі Каравышань Гомельскага раёна, фарсіраваў Сож каля Скітка, удзельнічаў у баях за вёску Жарэбнае (цяпер Чкалава), калі нямецкія самалёты лажыліся на крыло і кідалі нізка, літаральна над зямлёю, касетныя бомбы. Помніцца і згадка ветэрана пра раненне ў плячо ў баі за вёску Кароткавічы Жлобінскага раёна, многія іншыя эпізоды яго вайны.
Акрыленая, што зараз парадую старога чалавека сваёй кнігай з расповедам аб ім і іншых героях, набрала код дамафона. Ніхто не спытаў, хто ідзе, але ў кватэры націснулі адпаведную кнопку, і дзверы пад’езда адчыніліся. Па лесвіцы паднялася на паверх. Дзіўна, але не страчае Міхайлавіч як звычайна на лесвічнай пляцоўцы. Кінулася ў кватэру, і погляд мой сфакусіраваўся на разбітым шкле пакаёвых дзвярэй сціплай, нават аскетычнай, кватэры былога пракурора.
«Дзмітрый Міхайлавіч, дзе вы?» – гукнула гаспадара. Пачула зрухі на кухні. Павярнула ў вузенькі калідорчык і застыла ад здзіўлення. Былы салдат бінтаваў сваю параненую руку. Яна моцна крывавіла, і я імгненна прапанавала: «Выклікаю хуткую!» Набрала нумар і прасіла прыбыць як мага хутчэй: маўляў, сцякае крывёю ўдзельнік Вялікай Айчыннай. Фельчар з памочніцай з’явіліся літаральна хвілін праз пяць, аказалі дзядулю дапамогу, зрабілі ўкол. Сядзелі пазней з Дзмітрыем Міхайлавічам і жартавалі: ну вось, ступіў праз зашклёныя дзверы і атрымаў мірнае раненне.
Два берагі
Пятро Аляксеевіч Сусла вывеў мяне на бераг і рукою паказаў у бок свайго роднага ўкраінскага берага. Адчула: дзесяцігоддзі жывучы праз раку ад сваёй малой радзімы, чалавек згадвае яе. Там прайшлі маладыя гады, адтуль рушыў вызваляць Беларусь. На лоеўскі бераг вярнуўся пасля Вялікай Айчыннай. Пабудаваў дом, дружную сям’ю. Высветлілася, што я добра ведаю яго дачку Валянціну, якая працавала ў Гомелі ў шматтыражнай газеце «За высокое качество». Пазней мы неаднаразова перасякаліся з ёю ў маршрутцы на Лоеў, гутарылі. Пасля смерці маці Валянціна штотыдзень з Гомеля шыбавала да бацькі. Наведвала Аляксеевіча і сацыяльны работнік. Дзеці і ўнукі дапамагалі ўпарадкаваць зямлю, а ветэран працягваў сваё захапленне садаводствам, пчоламі.
Апошняя наша сустрэча адбылася ўлетку, калі я ў чарговы раз прыехала ў Лоеў. Ведала: ветэрану аднялі нагу, ён рухаецца па кватэры, выязджае ў дварышча на інваліднай калясцы. Вось такія павароты лёсу: чалавек ацалеў на вайне, а ў мірны час старасць паднесла такі ўдар... Быў вельмі спякотны дзень, і мы доўга гутарылі з Аляксеевічам у прыхожай, адчыніўшы насцеж дзверы. Водар кветак, летняга росквіту, пчаліны зум. Некаторыя са шчыраўніц заляталі ў хату. Мне падалося: быццам правяраюць самаадчуванне свайго гаспадара.
Нязвыкла было пачуць ад шчырага працаўніка, жыццялюба і аптыміста, што жыццё ўжо яму нецікава. Маўляў, усё зроблена, дзеці на сваім хлебе, унукі выраслі, а цяперашні стан здароўя толькі засмучае і сябе, і нашчадкаў...
На вуліцы Чкалава
Мікалай Няклеса
Здаралася, што ўлетку з самага ранку мы перасякаліся з палкоўнікам Няклесай на вуліцы Чкалава, непадалёк ад дома, дзе ён жыў. Мікалай Васільевіч любіў прагульвацца ў сваім мікрараёне, дзе жыў у хрушчоўцы на пятым паверсе.
Памятаецца, як прыйшлі з фотакорам рыхтаваць рэпартаж, і гаспадар выйшаў да нас у бялюткай сарочцы. Ваенны дысцыплінаваны чалавек вынес і кіцель з узнагародамі. Пакуль была фотасесія, я вывучала фотаальбомы, нарыхтаваныя палкоўнікам для нашчадкаў.
Не менш чым эпізоды яго, Мікалая Васільевіча, вайны, мяне ўразіла тое, што жонкай яго была актрыса Сумскога тэатра імя Шчэпкіна Марыя Кастыркіна. Менавіта ў час, калі са сваімі баявымі сябрамі стаяў у абароне пад гэтым горадам, Няклеса і пазнаёміўся з ёй. Дружна, у каханні і згодзе пражылі. Марыя (Муся – так дамашнія звалі яе) перад вайною скончыла курсы санінструктараў, а для таго, каб быць побач з мужам, асвоіла і справу радыётэлефаністкі. З мая 1943-га і да сканчэння вайны побач, а потым ад Брэста да Курылаў таксама крочылі разам. Вось такі саюз, змацаваны выпрабаваннямі ваеннага часу! Цікава, што вырасцілі Няклесы дзвюх дачок. Муж Святланы быў падпалкоўнікам, а Вольга сама ў свой час узначальвала аддзяленне сувязі брыгады супрацьпаветранай абароны, а муж яе – начштаба палка. Вось такія перапетыі лёсу...
Заўсёды, едучы на працу і з яе, мінаю Няклесаў дом. Паглядаю на вакно, у якое колісь стукаліся веткі высокай разложыстай бярозы. Такія героі застаюцца ў памяці назаўсёды.
«Вусы, бы ў Будзённага»
Мікалай Жыленка
Такое параўнанне не раз чуў у свой адрас Мікалай Жыленка, удзельнік Вялікай Айчыннай, ветэран працы ўпраўлення капітальнага будаўніцтва радыёзавода. Калі, бывала, былы артылерыст ішоў з папкамі дакументаў па першым паверсе заводакіраўніцтва, моладзь выглядвала з-за дзвярэй, шапталася. Мікалай Аляксеевіч прыпыняўся, папраўляў кончыкі сваіх шыкоўных вусоў, падкручваючы іх.
Пасля смерці жонкі ён жыў з сям’ёй сына. І ўжо ў па-сапраўднаму залатым узросце, перабраўшыся праз рысу 90-годдзя, строга выконваў распарадак дня. На сцяне каля пісьмовага стала ветэрана вісеў графік, што ў колькі гадзін. Мікалай Аляксеевіч рабіў зарадку, еў, спаў, пісаў ваенныя ўспаміны строга ў адзін і той жа час. Гаварыў, што менавіта ў тым і ёсць сакрэт яго доўгажыхарства. Вядома, трэба аддаць належнае нявестцы, якая за гады жыцця так прывучылася да дзедавага графіка, што і без гадзінніка паведамляла: наступіў час дзённага сну.
Неаднаразова бываючы ў ветэрана на інтэрв’ю, бачыла, што ён не здраджвае звычцы. У вузкім пакоі яго спальні на сценах віселі самыя розныя гадзіннікі: як старыя, так і сучасныя. Стрэлкі іх нібы навыперадкі адзін перад другім адстуквалі хвіліны жыцця.
...Калі прыйшла праводзіць Аляксеевіча ў апошні шлях, гадзіннікі стаялі, і гэтая цішыня была невыноснай. Школьнікі з бліжэйшай школы-шэфа на імправізаваным мітынгу каля пад’езда расказвалі, які цудоўны быў дзядуля Жыленка. У мяне ж засталіся ў сэрцы згадкі пра сустрэчы з Аляксеевічам і падораная ім кніга мемуараў «Жизнь у всех одна», выдадзеная ў 2014-м у Маскве і сціпла надпісаная мне 2 снежня 2014 года «на память от ветерана Великой Отечественной войны ». І подпіс.
Памятаю, як Мікалай Аляксеевіч заўсёды акцэнтаваў свае ўспаміны на завяршальным уласным эпізодзе Сталінградскай бітвы: «2 лютага 1943 года пачалася масавая здача ў палон фашысцкай групіроўкі. Але з ранку другога лютага мы яшчэ вялі агонь па ўмацаваных кропках праціўніка, і толькі прыкладна к 11 гадзінам паступіла каманда: «Стоп. Не страляць». Мая гармата к гэтаму моманту была ўжо зараджана, а нашу гаўбіцу можна разраджаць толькі адным выстралам. Што рабіць? Прыйшлося дакладваць камандзіру нашай брыгады, а апошні далажыў камандуючаму маршалу Васілеўскаму. Камандуючы дазволіў разрадзіць маю гармату стрэлам у бяспечнае месца – такім на той час аказалася рака Волга, скаваная лёдам. І вось каля 12 гадзін дня прагрымеў апошні стрэл маёй гаўбіцы, які паставіў кропку ў шматмесячнай бітве пад Сталінградам».
Удзельнік першага пасляваеннага Парада Перамогі ў Маскве, Мікалай Аляксеевіч цяжка перажываў той вэрхал, што пачаўся на яго роднай Украіне. Усе атожылкі яго роду на Данбасе, у Маскве, Гомелі.
Раненне мірнага часу
Дзмітрый Зюзькоў
Патэлефанавала Дзмітрыю Міхайлавічу Зюзькову, каб прынесці яму ў падарунак кнігу з нарысам пра яго. Ветэран жыў паблізу рэдакцыі, на вуліцы Кірава.
...У 1943-м добрушскі юнак уліўся ў рады Чырвонай арміі каля вёскі Каравышань Гомельскага раёна, фарсіраваў Сож каля Скітка, удзельнічаў у баях за вёску Жарэбнае (цяпер Чкалава), калі нямецкія самалёты лажыліся на крыло і кідалі нізка, літаральна над зямлёю, касетныя бомбы. Помніцца і згадка ветэрана пра раненне ў плячо ў баі за вёску Кароткавічы Жлобінскага раёна, многія іншыя эпізоды яго вайны.
Акрыленая, што зараз парадую старога чалавека сваёй кнігай з расповедам аб ім і іншых героях, набрала код дамафона. Ніхто не спытаў, хто ідзе, але ў кватэры націснулі адпаведную кнопку, і дзверы пад’езда адчыніліся. Па лесвіцы паднялася на паверх. Дзіўна, але не страчае Міхайлавіч як звычайна на лесвічнай пляцоўцы. Кінулася ў кватэру, і погляд мой сфакусіраваўся на разбітым шкле пакаёвых дзвярэй сціплай, нават аскетычнай, кватэры былога пракурора.
«Дзмітрый Міхайлавіч, дзе вы?» – гукнула гаспадара. Пачула зрухі на кухні. Павярнула ў вузенькі калідорчык і застыла ад здзіўлення. Былы салдат бінтаваў сваю параненую руку. Яна моцна крывавіла, і я імгненна прапанавала: «Выклікаю хуткую!» Набрала нумар і прасіла прыбыць як мага хутчэй: маўляў, сцякае крывёю ўдзельнік Вялікай Айчыннай. Фельчар з памочніцай з’явіліся літаральна хвілін праз пяць, аказалі дзядулю дапамогу, зрабілі ўкол. Сядзелі пазней з Дзмітрыем Міхайлавічам і жартавалі: ну вось, ступіў праз зашклёныя дзверы і атрымаў мірнае раненне.
Два берагі
Пятро Сусла
Упершыню ў гэты дом на вуліцы імя Акуцыёнка ў Лоеве завітала ў зімовы надвячорак. Фіялетава-ружовыя фарбы нябёсаў нібы распаўсюджваліся па наваколлі, плаўна сцякалі з узгорка на лядовую роўнядзь Дняпра. Дзіўны мастак Прырода!
Упершыню ў гэты дом на вуліцы імя Акуцыёнка ў Лоеве завітала ў зімовы надвячорак. Фіялетава-ружовыя фарбы нябёсаў нібы распаўсюджваліся па наваколлі, плаўна сцякалі з узгорка на лядовую роўнядзь Дняпра. Дзіўны мастак Прырода!
Пятро Аляксеевіч Сусла вывеў мяне на бераг і рукою паказаў у бок свайго роднага ўкраінскага берага. Адчула: дзесяцігоддзі жывучы праз раку ад сваёй малой радзімы, чалавек згадвае яе. Там прайшлі маладыя гады, адтуль рушыў вызваляць Беларусь. На лоеўскі бераг вярнуўся пасля Вялікай Айчыннай. Пабудаваў дом, дружную сям’ю. Высветлілася, што я добра ведаю яго дачку Валянціну, якая працавала ў Гомелі ў шматтыражнай газеце «За высокое качество». Пазней мы неаднаразова перасякаліся з ёю ў маршрутцы на Лоеў, гутарылі. Пасля смерці маці Валянціна штотыдзень з Гомеля шыбавала да бацькі. Наведвала Аляксеевіча і сацыяльны работнік. Дзеці і ўнукі дапамагалі ўпарадкаваць зямлю, а ветэран працягваў сваё захапленне садаводствам, пчоламі.
Апошняя наша сустрэча адбылася ўлетку, калі я ў чарговы раз прыехала ў Лоеў. Ведала: ветэрану аднялі нагу, ён рухаецца па кватэры, выязджае ў дварышча на інваліднай калясцы. Вось такія павароты лёсу: чалавек ацалеў на вайне, а ў мірны час старасць паднесла такі ўдар... Быў вельмі спякотны дзень, і мы доўга гутарылі з Аляксеевічам у прыхожай, адчыніўшы насцеж дзверы. Водар кветак, летняга росквіту, пчаліны зум. Некаторыя са шчыраўніц заляталі ў хату. Мне падалося: быццам правяраюць самаадчуванне свайго гаспадара.
Нязвыкла было пачуць ад шчырага працаўніка, жыццялюба і аптыміста, што жыццё ўжо яму нецікава. Маўляў, усё зроблена, дзеці на сваім хлебе, унукі выраслі, а цяперашні стан здароўя толькі засмучае і сябе, і нашчадкаў...
На вуліцы Чкалава
Мікалай Няклеса
Здаралася, што ўлетку з самага ранку мы перасякаліся з палкоўнікам Няклесай на вуліцы Чкалава, непадалёк ад дома, дзе ён жыў. Мікалай Васільевіч любіў прагульвацца ў сваім мікрараёне, дзе жыў у хрушчоўцы на пятым паверсе.
Памятаецца, як прыйшлі з фотакорам рыхтаваць рэпартаж, і гаспадар выйшаў да нас у бялюткай сарочцы. Ваенны дысцыплінаваны чалавек вынес і кіцель з узнагародамі. Пакуль была фотасесія, я вывучала фотаальбомы, нарыхтаваныя палкоўнікам для нашчадкаў.
Не менш чым эпізоды яго, Мікалая Васільевіча, вайны, мяне ўразіла тое, што жонкай яго была актрыса Сумскога тэатра імя Шчэпкіна Марыя Кастыркіна. Менавіта ў час, калі са сваімі баявымі сябрамі стаяў у абароне пад гэтым горадам, Няклеса і пазнаёміўся з ёй. Дружна, у каханні і згодзе пражылі. Марыя (Муся – так дамашнія звалі яе) перад вайною скончыла курсы санінструктараў, а для таго, каб быць побач з мужам, асвоіла і справу радыётэлефаністкі. З мая 1943-га і да сканчэння вайны побач, а потым ад Брэста да Курылаў таксама крочылі разам. Вось такі саюз, змацаваны выпрабаваннямі ваеннага часу! Цікава, што вырасцілі Няклесы дзвюх дачок. Муж Святланы быў падпалкоўнікам, а Вольга сама ў свой час узначальвала аддзяленне сувязі брыгады супрацьпаветранай абароны, а муж яе – начштаба палка. Вось такія перапетыі лёсу...
Заўсёды, едучы на працу і з яе, мінаю Няклесаў дом. Паглядаю на вакно, у якое колісь стукаліся веткі высокай разложыстай бярозы. Такія героі застаюцца ў памяці назаўсёды.
«Вусы, бы ў Будзённага»
Мікалай Жыленка
Такое параўнанне не раз чуў у свой адрас Мікалай Жыленка, удзельнік Вялікай Айчыннай, ветэран працы ўпраўлення капітальнага будаўніцтва радыёзавода. Калі, бывала, былы артылерыст ішоў з папкамі дакументаў па першым паверсе заводакіраўніцтва, моладзь выглядвала з-за дзвярэй, шапталася. Мікалай Аляксеевіч прыпыняўся, папраўляў кончыкі сваіх шыкоўных вусоў, падкручваючы іх.
Пасля смерці жонкі ён жыў з сям’ёй сына. І ўжо ў па-сапраўднаму залатым узросце, перабраўшыся праз рысу 90-годдзя, строга выконваў распарадак дня. На сцяне каля пісьмовага стала ветэрана вісеў графік, што ў колькі гадзін. Мікалай Аляксеевіч рабіў зарадку, еў, спаў, пісаў ваенныя ўспаміны строга ў адзін і той жа час. Гаварыў, што менавіта ў тым і ёсць сакрэт яго доўгажыхарства. Вядома, трэба аддаць належнае нявестцы, якая за гады жыцця так прывучылася да дзедавага графіка, што і без гадзінніка паведамляла: наступіў час дзённага сну.
Неаднаразова бываючы ў ветэрана на інтэрв’ю, бачыла, што ён не здраджвае звычцы. У вузкім пакоі яго спальні на сценах віселі самыя розныя гадзіннікі: як старыя, так і сучасныя. Стрэлкі іх нібы навыперадкі адзін перад другім адстуквалі хвіліны жыцця.
...Калі прыйшла праводзіць Аляксеевіча ў апошні шлях, гадзіннікі стаялі, і гэтая цішыня была невыноснай. Школьнікі з бліжэйшай школы-шэфа на імправізаваным мітынгу каля пад’езда расказвалі, які цудоўны быў дзядуля Жыленка. У мяне ж засталіся ў сэрцы згадкі пра сустрэчы з Аляксеевічам і падораная ім кніга мемуараў «Жизнь у всех одна», выдадзеная ў 2014-м у Маскве і сціпла надпісаная мне 2 снежня 2014 года «на память от ветерана Великой Отечественной войны ». І подпіс.
Памятаю, як Мікалай Аляксеевіч заўсёды акцэнтаваў свае ўспаміны на завяршальным уласным эпізодзе Сталінградскай бітвы: «2 лютага 1943 года пачалася масавая здача ў палон фашысцкай групіроўкі. Але з ранку другога лютага мы яшчэ вялі агонь па ўмацаваных кропках праціўніка, і толькі прыкладна к 11 гадзінам паступіла каманда: «Стоп. Не страляць». Мая гармата к гэтаму моманту была ўжо зараджана, а нашу гаўбіцу можна разраджаць толькі адным выстралам. Што рабіць? Прыйшлося дакладваць камандзіру нашай брыгады, а апошні далажыў камандуючаму маршалу Васілеўскаму. Камандуючы дазволіў разрадзіць маю гармату стрэлам у бяспечнае месца – такім на той час аказалася рака Волга, скаваная лёдам. І вось каля 12 гадзін дня прагрымеў апошні стрэл маёй гаўбіцы, які паставіў кропку ў шматмесячнай бітве пад Сталінградам».
Удзельнік першага пасляваеннага Парада Перамогі ў Маскве, Мікалай Аляксеевіч цяжка перажываў той вэрхал, што пачаўся на яго роднай Украіне. Усе атожылкі яго роду на Данбасе, у Маскве, Гомелі.