Гурт «Жытніца» з вёскі Аздзеліна Гомельскага раёна свята захоўвае традыцыі продкаў

І памятаю, што фіксаваць песні, як і іншыя жанры фальклору, неабходна ідэнтычна таму, як яны вымаўляюцца спявачкамі.

Аграгарадскі статус Аздзеліна не пашкодзіў селішчу застацца па свайму духоўнаму, душэўнаму стану вёскай з яе спаконвечнымі гасціннасцю і добразычлівасцю. Жанчыны-спадарожніцы ў аўтобусе па маршруце на Зялёны Сад падказалі: кіраваць трэба да Паліны Музычэнкі. Відаць, і па­тэлефанавалі ёй, каб сустракала фалькларыста. Так што толькі выйшла я з аўтобуса, а цётка Паліна ўжо подбегам шыбуе. «Маёй хаты не мініце!» — сказала жанчына. А трапіла ў яе дом і разгубілася: у сельскім жытле падлогі з пада­грэвам, зімовы садок у прыхожай. Утульнасць такая не ва ўсялякай гарадской кватэры ёсць!

Гасцінная гаспадыня тут жа дамовілася з кіраўніком справамі Аздзелінскага сельвыканкама Наталляй Марозенка, каб тая даставіла сябровак-спявачак з суседняга пасёлка. А пакуль тыя ехалі, Паліна Піліпаўна адчыніла скарбонку сваіх вышыванак і дываноў. Падзялілася радасцю: на конкурсе-фестывалі народнай творчасці «Ад прадзедаў спакон вякоў» «Жытніца» заваявала чатыры дыпломы ў розных намінацыях.

На спеўкі ў цёплай і ўтульнай Аздзелінскай бібліятэцы сабраліся чатыры ўдзельніцы «Жытніцы». Зіма ж, некаторыя хварэюць. І я, згадваючы рэкамендацыі доктара філалагічных навук, прафесара, загадчыцы кафедры беларускай культуры і фалькларыстыкі ГДУ імя Ф. Скарыны Валянціны Новак, напачатку павяла з жанчынкамі гаворку пра жыццё, пра долю жаночую. А потым яны заспявалі, і іх песні былі быццам галашэнні па сваёй маладосці, па страчанаму, незваротнаму. Хваля жальбы ціснула сэрца.

Пад песню «Плыве хмарка» не ўтрывала я, праслязілася. А Наталля Гапонава, каб падвесяліць, стала чытаць свае вершаваныя спробы. І гэта таксама ж фальклор, таму я запісала на дыктафон (друкуецца скарочана):

Як вы ўжо заўважылі, у мове песень і вершаваных тэкстаў шмат русізмаў. Неаднаразова пры пераносе радкоў на паперу я лавіла сябе на жаданні іх падправіць, адрэдагаваць. Але ж памятаю, што рабіць гэтага нельга. За каментарыем пра сакрэты прафесіі звяртаюся да фалькларыста Валянціны Новак, пад кіраўніцтвам якой сабраны і выдадзены кнігамі неацэнны скарб фальклору ўжо амаль усіх раёнаў Гомельшчыны і не толькі.

— Мы ніколі не рэдагуем матэрыялы, якія запісваем з вуснаў інфарматараў. Так прынята ў фалькларыстыцы. Толькі тады гэта бу­дзе аўтэнтычны матэрыял, пададзены з захаваннем асаблівасцей мясцовай гаворкі, з народнай дыялекталогіяй. Калі тэксты ўжо падаюцца ў зборніку, праводзім вельмі акуратную тэксталагічную работу. Але ўсё роўна лексічныя, фанетычныя і марфалагічныя асаблівасці мясцовых гаворак захоўваюцца.

Фальклор жыхароў Гомельскага раёна багаты жанрава, гэта ліра-эпічныя балады, сямейна-бытавыя, сацыяльна-бытавыя, салдацкія, казацкія песні. Але прыярытэт сямейна-бытавым. Відаць, менавіта гэтыя песні кранаюць душу, раскрываюць надзённыя праблемы жыцця, і гэта сугучна людскім перажыванням.

Бабулі ніколі не будуць распавядаць, калі не ўбачаць зацікаўленасці ў тваіх вачах іх песнямі, іх лёсам. І мы вучым студэнтаў-філолагаў пачынаць справу гаворкай з людзьмі пра іх долю, пра песні, якія любілі спяваць у маладосці. Так паслядоўна, лагічна і падступаем да запісу песень, абрадаў, прыказак, прымавак, замоў... Падчас экспедыцый перад студэнтамі праходзіць панарама чалавечых лёсаў. І гэта выхоўвае нашу моладзь, дзяўчаты і хлопцы ўжо па-іншаму глядзяць на свет, больш разумеюць жыццё старэйшых пакаленняў.

Цікаўлюся ў Валянціны Станіславаўны, куды летам 2015 года збіраецца ехаць са студэнтамі ў фальклорную экспедыцыю?

— На Нараўляншчыну, — адказвае яна. — Дарэчы, у першы паслячарнобыльскі год з доктарам філалагічных навук, прафесарам Канстанцінам Паўлавічам Кабашнікавым мы наведвалі вёскі Нараўлянскага раёна. І дагэтуль у памяці песні жыхароў Вербавічаў, якія напаўнялі жыццём амаль апусцелую вёску. У сельскім клубе мы слухалі і запісвалі спявачак. Асабліва запомнілася мясцовая адметнасць — балады. Людзі называлі іх «жалоснымі, доўгімі, нуднымі». Вельмі б хацелася выдаць кнігу па духоўнай культуры Нараўлянскага краю, уключыць у яе і матэрыялы, запісаныя ў 1987-м, каб праса­чыць, якая дынаміка фальклору, што захоўваецца ў памяці людзей, што перададзена маладзейшым.

— Уваравіцкая я. 28 лістапада 78 гадоў мне стукнула. Вучыцца не выпаў лёс, так склалася. Тры класы скончыла, а ў чацвёртым трэба было нямецкую мову вучыць. А я мову гэту зненавідзела, фашысты зруйнавалі ўвесь наш Уваравіцкі раён. І бацькоўскую хату спалілі, кароўку забралі, карміцельку. Не пайшла я ў чацвёрты клас, кінула вучобу. 46 гадоў адрабіла ў калгасе, у паляводстве. З капаніцай, граблямі, віламі. 10 гадоў, як дзед мой памёр. Маю траіх дзяцей, шасцёра ўнукаў, пяць праўнукаў.

— 8 сакавіка адзначу 76-ы дзень нараджэння. Я тут, у Аздзеліне, нарадзілася і жыву. Шасцёра нас, дзяцей, было ў мамы, брыгадзіра паляводчай брыгады.

З мужыком мне не пашчасціла. Памятаецца, у адзін год 36 хат аббегла, хаваючыся ад яго. Працавала я загадчыцай клуба. Цяпер, на пенсіі, толькі жыць і радавацца і дачкой, і зяцем, і ўнучкай. Здароўе апошнім часам падводзіць, але ж песня не дае апускаць крылы. Лётаю на спеўкі!