Будынкі Гомеля, аб якіх вы не ведалі. Страты часоў Вялікай Айчыннай вайны (частка трэцяя)

23.08.2015

Гасцініца «Савой»

Адной з самых вядомых з ліку страчаных пабудоў Гомеля можна лічыць будынак гасцініцы «Савой», узведзены ў 1911 годзе па замове гомельскіх домаўладальнікаў братоў Шановічаў архітэктарам Станіславам Шабунеўскім. Знаходзілася яна на рагу вуліц Румянцаўскай (зараз Савецкая) і Мясніцкай (Камунараў).
Гасцініца «Савой» на паштоўцы 1930-х гадоў(з фондаў Гомельскага палацава-паркавага ансамбля)
Экстэр’ер будынка ілюструе пераход ад дэкаратыўнага мадэрна (ажурныя балконы з ляпнінай) да рацыянальнай архітэктуры (просты і ясны аб’ём будынка з выразным рытмам вокнаў).
Урачыстае адкрыццё гасцініцы «Савой» адбылося 1 студзеня 1912 года. Гэта быў сапраўды шматфункцыянальны комплекс: акрамя гасцініцы тут размяшчаліся тэатр мастацтваў, рэстаран, більярд, канцэртная зала, бібліятэка.
У першапачатковай якасці «Савой» праіснаваў зусім нядоўга: з 1920-га па 1923 год на першым паверсе — Палац працы, у 1923-м — гомельская кантора «Доброфлота», пазней — Гомельскі выканаўчы камітэт. За нядоўгія гады існавання будынка яно пацярпела не аднойчы: у 1918 годзе — у рэстаране гасцініцы, дзе знаходзілася германскае камандаванне, адбыўся выбух, які арганізавалі мясцовыя падпольшчыкі, у 1919 годзе ў ходзе Стракапытаўскага мяцяжу будынак быў абстраляны гарматамі; у 1941-м падчас авіяналёту германскай авіяцыі выгаралі перакрыцці, былі часткова разбураны апорныя сцены будынку.
Пасля заканчэння вайны збудаванне вырашылі знесці, пакінуўшы толькі невялікую частку, і перабудавалі ў кінатэатр імя Калініна па праекце Уладзіміра Вараксіна.
Затым на месцы былой гасцініцы разбілі сквер, а ў 1959 годзе пабудавалі добра вядомы гамяльчанам Стары ўнівермаг (архітэктар Л. Жогаль).
На месцы Старога ўнівермага размяшчалася гасцініца «Савой»


Драўляны цырк

На вуліцы Камсамольскай (сённяшні праспект Леніна) у 1926 годзе на месцы старых каталіцкіх могілак з’явіўся драўляны цырк. Найбольш верагодна, што яго аўтарам быў таксама архітэктар Станіслаў Шабунеўскі. На гэты факт указвае стылістычнае падабенства з архітэктурай клуба чыгуначнікаў.
Цырк на фатаграфіі 1930-х гадоў (з фондаў Гомельскага палацава-паркавага ансамбля
Па прызначэнні будынак працаваў да 1932 года, затым быў перададзены Беларускаму трэцяму драматычнаму тэатру, а праз сем гадоў у ім размясціўся Рускі драматычны тэатр. У першыя месяцы вайны будынак цырка, як і шматлікія драўляныя дамы ў гэтым раёне, згарэлі ў выніку авіяналёту нямецкай авіяцыі.
У 1952 годзе вядомы мінскі архітэктар Уладзімір Кароль на гэтым месцы пабудаваў манументальны чатырохпавярховы жылы дом у стылі савецкага класіцызму.
На гэтым месцы размяшчаўся цырк


Школа чыгуначнікаў

У 1920-я гады ў Залінейным раёне горада на вуліцы Катоўскага была пабудавана школа для дзяцей чыгуначнікаў. Цікава, што цэнтральная мураваная частка школы была выканана з рысамі класіцызму, а фасады бакавых драўляных крылаў спалучалі элементы традыцыйнага домабудавання з архітэктурай станцыйных пабудоў чыгункі.
Школа чыгуначнікаў на фатаграфіі 1930-х гадоў (з фондаў Гомельскага палацава-паркавага ансамбля)
Падчас нямецкай акупацыі ў школе размяшчаўся лазарэт. Да вызвалення Гомеля будынак быў спалены. У выніку ад яго застаўся толькі каменны фасад, які пасля быў знесены. У 1960-х гадах на месцы будынка была ўзведзена новая трохпавярховая школа па тыпавым праекце.
На скрыжаванні вуліц Хмяльніцкага і Кіеўскай размешчаны буйны драўляны будынак былой школы, дэкор якой мае падабенства з упрыгожваннямі школы для дзяцей чыгуначнікаў.
На гэтым месцы размяшчалася школа чыгуначнікаў

Юрый ПАНКОЎ, гісторык, супрацоўнік музея Гомельскага палацава-паркавага ансамбля; Сяргей ЛЯПІН, архітэктар